प्राउड ऑफ यु क्षितीज
माझ्यामागे आज्जी हे बिरूद लागले त्याला आज २५ वर्षे झाली.क्षितीज माझा पहिला नातू आज २५ वर्षाचा झाला.आता पीएचडी करत आहे.नुकताच आयर्लंडहून IEEEच्या कॉनफरन्ससाठी भारतात आला होता.इतक्या मोठ्या कॉनफरन्ससाठी त्याचा पेपर निवडला गेला याचे मला अप्रूप वाटत होते.तो मात्र कुल होता.त्याच्या आई, बाबापेक्षा उंच झालेल्या क्षितीजकडे मला मान वर करून पहावे लागत होते.बघता बघता किती मोठ्ठा झाला. माझ्या डोळ्यासमोर मात्र दुपट्यात गुंडाळलेला तान्हा, सोनालीने स्वत: तयार केलेल्या कापडी चिमण्या हलताना पाहून जोरजोरात पाय आपटून खेळणारा,तल्लीन होऊन ड्रम वाजवणारा,आज्जी गोष्ट सांग म्हणणारा,कल्हईवाल्याची कल्हइ करताना कमरेवर हात घेऊन कुतूहलाने पाहणारा,मला पास्ता करून खायला घालणारा,स्वत: रचून गणिताची कोडी घालणारा,जादूचे खेळ करून दाखवणारा अशी त्याची लहानपणापासूनची अनेक गोजिरी रूपे तरळत होती.
क्षितीज जो काही माझ्या वाट्याला आला तो खूप क्वालिटी टाईम होता. तो आमच्याकडे फारसा रमायचा नाही. एक तर त्याच्या बिल्डींग मध्ये त्याची खूप मित्रमंडळी होती. येथे कोणीच नव्हते.शिवाय त्याचे तीथले आज्जी आजोबा भक्कम होते.त्यांचा त्याला खूप लळा होता. तो म्हणायचा ते रिअल आज्जी, आजोबा आणि तुम्ही डूप्लीकेट.आज्जी त्याला खूप छान गोष्टी सांगे आणि अब्बू त्याला कोठेकोठे घेऊन जात.ते स्वत: सायंटीस्ट,शिकवायची आवड.त्याच्या विविध प्रश्नांचे निरसन होई. रेल्वे स्टेशन,फायर ब्रिगेड असे काहीकाही दाखवत विविधांगी ज्ञान देत.
अगदी लहानपणापासून विविध गाड्यांची आवड होती.डम्पर आणि एक्सेवेटर ही तर आवडीची. पुण्यात रस्त्याची कामे सारखी चाललेलीच असतात.आजोबा त्याला तेथे घेऊन जायचे आणि तो तासन तास पहात राहायचा.आमच्याकडे असे काम चालले होते तेंव्हा तो आवडीने राहिला आणि इतराना आवाजाचा त्रास होत असला तरी मला मात्र ते काम संपूच नये असे वाटत होते.
एकदा तो आमच्याकडे आला असता माझे विद्यार्थी आणि जे.जे स्कूल ऑफ आर्टचे प्रोफेसर डॉ.गजानन शेफाळ आले होते.क्षितीजची चित्रकला चालू होती.ते म्हणाले वयाच्या मानाने फारच सुंदर.तो मोठ्ठा चित्रकार होईल.त्याला सोनालीने चित्रकलेच्या क्लासला घातले.शिक्षक आवडले तरच तो शिकायला तयार असायचा.त्याची चित्रकला बंद पडली तरी हातातली जादू थोडीच जाणार गणपतीत आदले दिवशी गौरीचा मुखवटा लागतो त्याचे त्याने सुंदर चित्र बनवले.आणि आता दरवर्षी बनवतो.
मसुरकर नावाचे दुसरे एक विद्यार्थी मोटारजगत नावाचे मासिक काढतात. त्याचे गाड्यांविषयी ज्ञान पाहून त्याना कौतुक वाटले.ते आपले मासिक त्याला दर महिन्याला पाठऊ लागले.
मुले मोठ्ठी होऊ लागली की आजी आजोबांच्या वाट्याला कमीच येतात.तो विविध उद्योगात रमलेला असायचा. सायकल चालवायला लागला. स्कूटरही चालवायला लागला.एनसीसीचा ड्रेस घालून ऐटीत एनसीसीत सामील होऊ लागला.फुटबॉल खेळू लागला,हॉकी टीममध्ये निवडला गेला.हे सर्वच करतात पण मला त्याचे कौतुक वाटणारे,अभिमान वाटणारे काम म्हणजे त्याचे कार्पोरेशनच्या शाळेतील मुलाना इंग्रजी शिकवणे.आणि एका अत्यंत क्रिटीकल परिस्थितीत त्याचे कोणत्याही दबावाला बळी न पडता ठामपणे सत्याच्या बाजूने उभे राहणे. काही गोष्टी सांगता येत नाहीत.म्हणून येथे लिहू शकत नाही.लहान वयातील त्याची ही समज आणि कृती चकित करणारी होती.आणि त्याचा त्याला निर्णय घेऊ देणाऱ्या त्याच्या आई,बाबांचेही कौतुक होते.
त्याच्या मुंजीच्या आधी इन्नाने ( तो आईला इन्ना म्हणतो.) आम्हालाही त्यांनी आमच्या झेन गाडीवरून अगदी छोटा असतानाच झेन आज्जी आणि झेन अब्बू असे नाव दिले आहे.झेन आता नाही पण अजूनही तेच नाव कायम आहे.तर काय सांगत होते,मुंजीच्या आधी इन्नाने संस्कार म्हणून अनेक क्षेत्रातील व्यक्तींच्या भेटी घडवल्या.स्कुबा डायव्हिंग,अँनिमल सायकालॉजी,अर्कीऑलॉजी अशी काही उदाहरणे देता येतील.
आज्जीच्या गोष्टी,आब्बू आणि त्याच्या बाबाची प्रत्यक्ष कृती आणि आईचे जाणीवपूर्वक आणि त्याच्याही नकळत संस्कार करणे चालू होते.टीनेजर असताना सर्वच मुलांचे थोडे तंत्र बिघडते पण नकळत झालेल्या संस्कारांची मुळे अंतर्मनात रुजलेली असतातच.
खर्या अर्थाने त्याच्याशी माझी मैत्री झाली ती जेंव्हा,जेंव्हा आम्ही त्याच्याकडे राहायला गेलो तेंव्हा.सोनालीने तिच्याकडे आम्ही रहायला जायचे हेच तिचे माहेरपण.अशी माहेरची नवीन व्याख्या केली आहे.क्षितीजनेही बहुदा आजोळची अशीच व्याख्या केली.कारण आमच्याकडे तो फारच थोडा राहिला.माझ्या एका शस्त्रक्रियेनंतर माझे काहीही न ऐकता हॉस्पिटलमधून सोनाली तिच्या घरी घेऊन गेली.लेकीचे माहेरपण आणि नातवाचे आजोळपण या दोन्हीची संधी मिळाली.आजार माझ्यासाठी इष्टापत्ती ठरली.
तो शाळेतून आला की त्याच्याशी बे ब्लेड खेळण्यात वेळ छान जायचा. अर्थात कायम हरायची मीच.बे ब्लेड मी प्रथमच पाहत होते.माझ्यासारख्या कच्च्या खेळाडूबरोबर तो खेळायचा हेच विशेष.त्याला वाढदिवसाला मी मराठी पुस्तकेच भेट द्यायची मराठी वाचावे हा हेतू. त्यांनी मराठी वाचावे म्हणून आई आणि आज्जीने जंग जंग पछाडले पण त्यांनी काही दाद दिली नाही.जाडजूड इंग्लिश पुस्तकांचा मात्र फडशा पडू लागला.
मी त्याला बाबासाहेब पुरंदरे यांचे जाणता राजा आणि विश्वास पाटलांचे महानायक दिले होते. रोज रात्री तो म्हणायचा आज्जी गोष्ट सांग.आता लहनपणी सांगायच्या त्या गोष्टी चालणार नव्हत्या.मी त्याला म्हटले ही पुस्तके मी तुला वाचून दाखवते.तो म्हणायचा नको.तू वाच आणि मसाला लावून सांग.मग असेच सुरु झाले.नावे, प्रसंग सर्व लक्षात ठेवून मला सांगावे लागे.मी अगदी झोपेत असताना त्याचे आज्जी गोष्ट सांग म्हणून येणे आजही माझ्या कानावर आहे.
मी त्याला मराठी वाचायला मागे लागायची .तो एकदा म्हणाला तू कुठे इंग्रजी वाचते? त्याचे आव्हान स्वीकारून मी त्याच्याकडे असलेले हॅरी पाॅटरचे सर्व खंड वाचले.यातून एक छान झाले त्याच्याशी चर्चेला छान विषय झाला.आमची मैत्री झाली. त्याच्या पिढीशी जोडले जाण्यासाठी त्यांच्या विश्वात जायला हवे असे लक्षात आले.मी त्यातील पात्रांचे गंमतशीर उच्चार करायची.Platform 9 and Three Quarters at kings Cross Station अशा काही गोष्टी डोळ्यासमोर यायच्या नाहीत.यासाठी आम्ही सर्वांनी मग एकत्रित हॅरी पाॅटर सिनेमा पाहिला.अनेक गोष्टी उलगडल्या.इतरही अनेक क्लासिक हिंदी,इंग्रजी सिनेमा एकत्रित पाहायला लागलो.तो आता ड्रम शिकत होता.ते वाजवून दाखवू लागला.हार्ड रॉक कॅफे मध्ये त्याचे कार्यक्रमही झाले.
इन्नाने त्याला कॅमेरा दिला. तो आजूबाजूच्या निसर्गाचे छान फोटो टिपायचा. आज्जी आज्जी करत दाखवायला यायचा.त्याची सौंदर्य दृष्टी मला थक्क करायची.झेन अब्बुच्या चपला त्याच्या पायात येऊ लागल्या. त्यांचे घड्याळ आणि चपला घालून जायला त्याला आवडायला लागले.आम्हाला पास्ता करून खायला घालायला लागला.त्याच्याबरोबर मी खाली जाऊन सोसायटी क्लबहाउसच्या बाहेर बसायला लागले. तो खेळत असायचा ते पाहत बसायची.दुसऱ्या आजारात आम्ही राहायला गेलो तेंव्हा कॉलेजला जायला लागला होता.
घरापासून भारती विद्यापीठ खूप लांब. छोट्या गाड्यांशी खेळणारा क्षितीज आता सराईतपणे गाडी चालवू लागला. कॉलेजमध्ये गाडी घेऊन जाई.तेथेही मेकॅनिकल इंजिनिअरिंगला प्रवेश मिळालेला रद्द करून हवा तोच कोर्स त्यांनी निवडला.या चार वर्षाच्या कोर्स मध्ये प्रत्येक सेमिस्टरला डिस्टिंक्शन मिळाल्यास चवथ्या वर्षाला 'टेकनिकल युनिव्हर्सिटी ऑफ शेनॉन मिडलॅंड मिडवेस्ट' येथे प्रवेश मिळणार होता आणि त्या युनिव्हर्सिटीची बीईची डिग्री मिळणार होती.तसे न झाल्यास भारती विद्यापीठात तीन वर्षे झाल्यावर बीएससीची डिग्री मिळणार होती.यात मोठी रिस्क होती.पण त्याने ती स्वीकारली.
यावेळी तो घरी कमी असायचा.आमच्या वाट्याला कमी यायचा.जिंजर हा नवा पाहुणाही आला होता.हा बोकोबा म्हणजे क्षितीजजे आज्ञाधारक बाळच.तो येण्याची जिंजरला बेल वाजण्यापुर्वीच चाहूल लागायची.त्याचे लाड करण्यात क्षितिजही रमायचा.
असे इतर व्याप असले तरी मला किमोला जावे लागे तेंव्हा सोनाली माझ्याबरोबर आणि तो अब्बुला छान सांभाळायचा.आता अब्बुला एकट्याला बाहेर जाणे शक्य नव्हते तर केस कापायला,इतर काही गरज लागली तर प्रेमाने घेऊन जायचा. अलीकडे नातवंडे आज्जी आजोबाना आईवडिलांना उलटून बोलणे,त्याना कमी लेखणे,त्यांचे न ऐकणे असे करताना दिसतात.क्षितीजचे वागणे मात्र घरातले असोत किंवा बाहेरचे असोत सर्वांकडे अत्यंत डीसेंट असेच होते आणि अजूनही आहे.
यावेळी त्याचा रिझल्ट लागला.तो डीस्टीन्गशन मध्ये पास झाला होता.निकाल सांगून त्याने नमस्कार केला.निकाल ऐकणारी मी पहिली होते. त्याचा खुललेला चेहरा मला अजूनही आठवतो. क्षितिजला सर्व सेमिस्टरला डिस्टिंक्शन मिळाले आणि तो आयर्लंडला.इंजिनिअरिंगच्या चवथ्या वर्षाला रुजू झाला इतर मित्रमंडळीही होती.घर सोडून न जाणारा क्षितीज तेथे रमु शकेल का अशी भीती वाटायची पण तो रमला.स्वत: केलेल्या पाककृतीचे फोटो यायला लागले.बघता बघता पदवीधारक झाला.एम.एस.ला प्रवेश घेतला. इतर मित्रांनी पदवीवरच थांबणे पसंत केले.
करोना काळात तर जवळचे विद्यार्थी आपापल्या घरी गेले हा एकटाच होस्टेल मध्ये होता.त्यावेळचे वातावरण अधांतरीच होते.केंव्हा कोठे जाण्यावर निर्बंध येतील सांगता येत नव्हते.आता संगणक फोन हेच काय ते मित्र राहिले.यात एक झाले एखादा विषय घेऊन खोलात जाऊन अभ्यास करणे सुरु झाले.प्रोजेक्ट गाईडशी मैत्री झाली.
त्यांनी आर्टीफिशियल इंटलीजन्स साठी पार्किन्सन मधील मास्क लाईक म्हणजे भावनाविहीन चेहरा या लक्षणाची निवड केली.त्यात तो काय करणार आहे हे मला समजले नाही.त्याला विचारले की तो म्हणतो झाले की सर्वात पहिला तुलाच सांगीन.
एम.एस. पूर्ण होऊन ऑनलाईन पदवीदान समारंभ झाला.तो आम्ही येथे बसून पाहिला.स्टेजवर येणाऱ्या भारतीय मुलांचे गमतीशीर नाव घेतले जात होते.क्षितीजचे मात्र क्षितीज सलील मालवणकर असे व्यवस्थित नाव घेतले.उच्चार कठीण असूनही तो निट केलेला पाहून मला आश्चर्य वाटले.नंतर समजले अनाउन्स करणारे त्याचे गाईड होते. आणि क्षितीजने त्याना नीट उच्चार समजाऊन सांगितला होता.मला शिक्षक विद्यार्थी यांच्यातील अशा मोकळ्या रिलेशनचे अप्रूप वाटले.
एम.एस. झाल्यावर त्याचा पीएचडी करण्याचा निर्णय आमच्यासाठी सुखद धक्का होता.आता तो पीएचडी करताना शिकवण्याचेही काम करतो.माझ्या लाईन मध्ये आला म्हणून मला छान वाटले.
मध्ये एकदा भारतात आला तेंव्हा भेटून गेला आता तो छोटा क्षितीज राहिला नव्हता.पुन्हा आला तो सुरुवातीला सांगितल्याप्रमाणे IEEE च्या जयपूरला होणाऱ्या इंटरनॅशनल सेमिनार मध्ये त्याचा पेपर निवडला होता म्हणून.
त्याला आता आपल्या आयुष्याचा मार्ग स्पष्ट आहे.आज २५ व्या वाढदिवशी भावी आयुष्यासाठी खूप शुभेच्छा! यशाची शिखरे गाठताना तुझ्यातील कलाकार, संवेदनाशील माणूस हरवू देवू नकोस.
